बूच : नावातच जरा गडबड आहे!

आमच्या गेटसमोर एका बाजूला प्राजक्त आणि दुस-या बाजुला बूच आहे. या दिवसांत दोघांचा मिळून गेटसमोर सडा पडतो. माणसाला जुन्या काळात ओढून नेण्याची शक्ती या दोहोंच्याही गंधात असते. याचा सुगंध नाकात शिरताच शाळेपासून कॉलेजापर्यंतचे कुठलेही हळवे क्षण ताजे होऊन आपल्यासमोर उभे ठाकू शकतात.

बुचावर फुलांचे शेकडो घोस लटकलेले असतात. त्याला उंची दागिन्यांचा फिल असतो. वा-याची एक झुळूक आली की, फुलं हलकेच झोके घेवू लागतात. त्यांची मिजास अशी की, जसे काही एखाद्या लावण्यवतीच्या कानातील झुमके. खाली पडणा-या फुलांवरच आपली खरी भिस्त असते. ती अलगद खाली येतात आणि एका अंगावर झोपावे तशी सर्वत्र विखरून पसरून राहतात. ती इतर फुलांसारखं कधीच तोंडावर पडत नाहीत. त्यांचं ते लवंडणं राजेशाही असतं. त्यांच्या दांड्या एकमेकांत गुंफून गजरे केल्याच्या आठवणी आपल्याला घरोघरी सापडतात. पण...

........

बुचाबद्दल मला कायम एक खंत वाटत आली आहे आणि ती नावासंबंधी आहे. एवढं स्वर्गीय देखणेपण आणि सडसडीत उंची लाभलेलं दुसरं फुलाचं झाड नसेल; पण त्याचं नाव फारच निरस आहे. बकुळ, सोनचाफा, पारिजात ही किती चपखल नावं आहेत आणि याचं नाव मात्र बूच. याच्या खोडापासून बाटल्यांसाठी बूच बनवायचे म्हणून याचं नाव बूच म्हणे. बूच हे काय नाव असतं काय फुलझाडाचं? याला आकाशनिंबही म्हणतात. का तर याची पानं जराशी निंबासारखी असतात म्हणून. असं दुस-याच्या दिसण्यात साम्य असल्याने त्याचं नाव जोडून देत असतात काय?

आकाशमोगरा आणि गगनजाई अशी आणखी दोन नावं आहेत त्याला. त्यातही आकाश आणि गगनाला, मोगरा आणि जाई या फुलांची नावं जोडून त्याच्या नावाला एकप्रकारे पानंच पुसली गेली आहेत. म्हणजे या नावांतही बिचा-याचं स्वत:चं, स्वतंत्र असं काही नाही. दुस-या कुणाच्या गुणावगुणावर आपलं नाव आधारित असेल तर ते किती अवमानकारक म्हणायचं.

अजून एक नाव आहे म्हणतात, लटक चमेली. नावात असं लटक वगैरे किती बेकार वाटतं. हे नाव आहे की वर्णन? चटक मटक चांदणी फतक फतक स्लिपर उडवत चालल्यासारखंच वाटतं.

बरं ही एवढी नावं असूनही तसा उपयोग नाही. त्या नावाने त्याला कुणीच ओळखत नाही. आणि तसंही यातलं एकही नाव त्याच्या खानदानी सौदर्याला शोभेलसं आणि त्याचं राजबिंडेपण अधोरेखित करणारं नाहीये. त्यापेक्षा बूचच बरं म्हणून ते टिकलं असावं.

पण तरीही एवढ्या शाही झाडाला बूच म्हणणं म्हणजे एखाद्या उत्तुंग व्यक्तिमत्वाच्या माणसाला, केवळ त्याचा साखर कारखाना आहे म्हणून गन्नाशेठ किंवा चिपाडभऊ म्हणण्यासारखं आहे.